Zanieczyszczone poprzemysłowe tereny stanowią dla miast źródło wielu problemów, gdyż są one zdegradowane, zaśmiecone, a przez to często wyłączone z użytku. Takie tereny nie są zagospodarowane, a w działki wokół nich nikt nie chce inwestować. Dlatego tak ważne jest, aby odpowiednie władze samorządów gminnych, powiatowych i wojewódzkich zajęły się tym problemem i oczyściły takie tereny przywracając im dawne walory użytkowe. Należy zauważyć, iż w latach powojennych nikt nie dbał o środowisko, a półprodukty z produkcji wylewano i wyrzucano wokół zakładów produkcyjnych zanieczyszczając grunt oraz wody gruntowe na ich terenie, a gruz po dawnych budynkach nie był wywożony i nadal występuje niemalże na całych obszarach.
Podczas prowadzenia prac remediacyjnych na terenie Koksowni Orzegów, należało pamiętać o tym, że zarówno grunt, który opuszcza teren budowy, jak i wydobyty grunt zanieczyszczony, nawet jeśli nie opuszcza danego terenu, staje się odpadem. Tym samym podczas planowania prac wydobywczych zanieczyszczonego gruntu wielopierścieniowymi węglowodorami aromatycznymi należało uzyskać stosowne pozwolenia na przetwarzanie materiału na poletku, gdzie wykonywana była bioremediacja poza instalacją, a pozostały zebrany gruz z zanieczyszczonym gruntem z warstwy powierzchniowej przekazywać do utylizacji, przekazując odpowiednio Zamawiającemu karty utylizacji odpadu. Podmiot, który prowadzi działania powodujące lub mogące powodować powstanie odpadu ma obowiązek planować i projektować działania zgodnie z wymogami ustawy o odpadach, która stanowi, że w pierwszej kolejności należy ograniczać ilość wytwarzanych odpadów.
Mając na uwadze przepisy ustawy o odpadach na przedmiotowym terenie wykonana została przesłona pozioma w postaci „Kappingu”, która miała na celu ograniczenie ilości powstałego odpadu. Dodatkowo działania te miały ograniczyć koszt przeprowadzenia remediacji zanieczyszczonego gruntu w związku z wysokimi kosztami transportu oraz kosztami samej utylizacji zanieczyszczonego gruntu. Zgodnie z zasadą hierarchii postępowania z odpadami zebrano części warstwy gruntu zanieczyszczonego (o łącznej kubaturze ok. 9 000 m3) stanowiącego zagrożenie dla zdrowia ludzi i środowiska i złożono grunt na terenie przedmiotowej inwestycji w miejscu do tego wyznaczonym (poletko remediacyjne). Po zebraniu warstwy stwarzającej zagrożenie na całym terenie został nawieziony czysty humus, na którym posiano docelową trawę parku stanowiącą powierzchnię biologicznie czynną (Rys. 2).
Rys. 2. Proces bioremediacji (zdjęcia Menard Sp z o.o.)
Dno poletka remediacyjnego zostało wyłożone membraną poziomą PEHD o grubości 2 mm z wywinięciem na skarpach tworząc tym samym uszczelnienie ograniczające migrację zanieczyszczeń w głąb gruntu oraz na działki sąsiednie. Zanieczyszczony grunt został składowany warstwami, a każda z warstw została następnie zraszana bakteriami, które rozkładają substancje ropopochodne do związków prostych, wody oraz dwutlenku węgla (Rys. 3). Dodatkowo teren składowania gruntu zanieczyszczonego został zabezpieczony poprzez stworzenie z dwóch stron ściany nieprzepuszczalnej wykonanej z cementogruntu w technologii Trenchmix. Ścianę o głębokości do 5m ukształtowano w sposób umożliwiający ukierunkowanie wód gruntowych do bariery reaktywnej.
W projekcie przewidziano wykonanie odcięcia przypowierzchniowego w rejonie poletka remediacyjnego w postaci folii, piasku oraz humusu mającego na celu odseparowanie gruntu zanieczyszczonego z powierzchnią parku. W poletku zainstalowano system drenaży dwupoziomowych mających na celu ciągłe doprowadzanie wody, powietrza oraz ewentualnych preparatów przyspieszających działania bakterii. W tym celu wykonano studnie zbierające wody opadowe o szerokości ok. 1m i głębokości równej miąższości składowanego materiału.
Z uwagi na głębokość poletka sięgającą do 3,5m oraz na znaczną odległość poletka od bariery reaktywnej (ok. 70m) konieczne było zastosowanie rurociągu tłocznego tj. pompy zlokalizowanej w komorze na końcu poletka wymuszającej przepływ wody do bariery reaktywnej. Rurociąg doprowadzający wodę opadową i gruntową z poletka remediacyjnego do bramy reaktywnej został wykonany ze spadkiem ok 1%. Chcąc przyśpieszyć proces remediacji poletko remediacyjne przez okres ok. roku nie będzie z góry przykryte membraną poziomą. Na poletku trwają obecnie prace bioremediacyjne oraz oczyszczanie gruntów metodą przemywania „soil washing” przy wykorzystaniu wód opadowych.
Proces bioremediacji, w zależności od rodzaju gruntu oraz od stężenia i rodzaju substancji zanieczyszczających może trwać od kilku miesięcy nawet do kilku lat. Przed przystąpieniem do robót budowlanych związanych z planowaną inwestycją parku rekreacyjnego, poletko remediacyjne zostanie zabudowane poprzez przykrycie całości folią PEHD, zaś na niej zostanie ułożony piasek oraz humus nie zawierający zanieczyszczenia.
Rys.3. Projekt poletka remediacyjnego (zdjęcia Menard Sp z o.o.)
Z kolei substancje chemiczne zanieczyszczające wodę przechodząc przez barierę reaktywną będą ulegały absorpcji na węglu aktywnym. System komór oraz rurociągów w bramie zaprojektowano tak, by woda przepływająca miała odpowiednią ilość czasu do reakcji z materiałem aktywnym, co spowoduje jej oczyszczenie (Rys. 4). Miejsce posadowienia bariery reaktywnej i ściany cementogruntowej dobrano na podstawie kierunku spływu wód oraz wzięto pod uwagę geologię terenu. Głębokość ściany zaprojektowano tak, by zakotwić ją w gruncie nieprzepuszczalnym, który reprezentowany jest przez utwory gliniaste oraz wzięto pod uwagę głębokości poletka remediacyjnego, która wynosi do 3,5m ppt. Wykonanie ścian szczelnych i bariery reaktywnej na poziomie 4m ppt, umożliwia zebranie wody z drenażu i tym samym przyczyni się do zatrzymania przesiąkania zanieczyszczonej wody do niższych warstw gruntu.
Rys.4. Projekt bariery reaktywnej (Menard Sp z o.o.)
Kolejnym etapem jest proces fitoremediacji, który prowadzony jest na całym obszarze, poprzez działania obejmujące zadrzewianie oraz tworzenie skupień roślinnych, czyli powstaną tzw. tereny zielone (w miastach również). Projektując proces remediacji wzięto pod uwagę fakt, że na przedmiotowym terenie ma powstać docelowo park rekreacyjny, dlatego też zastosowano omawianą metodę do dalszego oczyszczania terenu. W procesie fitoremediacji zostały dobrane odpowiednie drzewa i krzewy. Ze względu na to, iż projekt jest ograniczony w czasie rośliny zostały dobrane tak, aby zachodził proces fitoremediacji, w których bioakumulacja zanieczyszczeń będzie zachodzić kilkanaście lat. Fitoremediacja jest procesem, który polega na wykorzystaniu potencjału roślin tzw. hiperakumulatorów do absorbowania niezwykle dużych zawartości metali ciężkich (Rys. 5).
Rys. 5. Proces fitoremediacji (zdjęcia Menard Sp z o.o.)
Na terenie Koksowni planowany jest park rekreacyjny oraz ścieżka dydaktyczna dostępna dla społeczeństwa, dlatego ważne było, aby zastosowane metody remediacji nie były widoczne dla ludzi oraz nie stwarzały dla nich zagrożenia. Technologie dobrane w projekcie nie są widoczne gołym okiem i nie będą wzbudzały zainteresowania wśród ludzi korzystających w przyszłości z parku po jego oddaniu do użytkowania. Po zakończeniu realizacji projektu, obszar prac zostanie przeznaczony na teren biologicznie czynny. Założenia projektu, którym jest poprawa jakości środowiska miejskiego, oraz to, aby tereny zielone w miastach nie znikały zostaną spełnione.
