Zwalczanie barszczu Sosnowskiego na terenie inwestycji budowlanych

Rośliny inwazyjne – a w zasadzie inwazyjne gatunki obce (IGO) – zagrażają nie tylko rodzimej przyrodzie, wypierając lokalne gatunki, ale mogą stanowić zagrożenia dla zdrowia i życia ludzi. Jednym z przykładów rośliny inwazyjnej, która może stanowić problem na terenie inwestycji jest barszcz Sosnowskiego (Heracleum sosnowskyi Manden).

Czym jest barszcz Sosnowskiego?

Barszcz Sosnowskiego to inwazyjna roślina pochodząca z Kaukazu, której olejek eteryczny powoduje oparzenia na skórze. Roślina wraz z kwiatostanami może dochodzić do 3,5 m wysokości. Pierwsze oznaki kwitnienia ujawniają się w okresie od końca maja do początku czerwca, gdy następuje przyrost łodygi na długość, w tempie nawet do 50 cm tygodniowo. Osobniki młode (juwenilne) wykształcają tylko rozety liściowe, kiełkują wczesną wiosną przed rozpoczęciem wegetacji przez lokalnie występujące rośliny. Kwitnie latem w okresie czerwiec – lipiec, wydając kilkadziesiąt tysięcy nasion na osobnika.

Co istotne, względu na brak przystosowań do rozrostu za pomocą organów pod- lub nadziemnych, fazą mobilną w cyklu życiowym barszczu Sosnowskiego są przede wszystkim nasiona (95% nasion znajduje się w wierzchniej warstwie gleby). Nasiona w krótkim czasie dojrzewają i ok. 90% z nich uzyskuje zdolność kiełkowania. Nasiona mają zdolność rozprzestrzeniania się z wiatrem, wodą, zwierzętami, a także dzięki działalności ludzkiej (np. na maszynach roboczych). Duże i masywne suche łodygi z kwiatostanami, o ile nie zostaną fizycznie usunięte, są widoczne w okresie zimy (niekiedy łamią się pod naporem wiatru lub śniegu), a nawet wiosną następnego sezonu wegetacyjnego.

Dlaczego barszcz Sosnowskiego jest niebezpieczny? 

Za toksyczność barszczu Sosnowskiego odpowiedzialny jest olejek eteryczny (związki furokumarynowe) znajdujący się w roślinie. Wywołuje on oparzenie w momencie, gdy skóra, która miała kontakt z olejkiem, zostanie wystawiona na działanie światła słonecznego. Pierwsze objawy oparzenia barszczem Sosnowskiego pojawiają się w ciągu od 30 minut do dwóch godzin od kontaktu z rośliną. 

Poparzeniu może towarzyszyć intensywny ból i uciążliwy świąd skóry. Kontakt z barszczem Sosnowskiego skutkować może poparzeniami drugiego i trzeciego stopnia. Stan zapalny może utrzymywać się około trzech dni. Następnie po około 7 dniach poparzone miejsca ciemnieją (tzw. hiperpigmentacja) i mogą utrzymywać się w takim stanie nawet kilka miesięcy. 

Przebywanie w pobliżu barszczu może skutkować również podrażnieniem dróg oddechowych, nudnościami, bólem głowy, a w skrajnych przypadkach może powodować nawet śmierć. 

W upalne dni olejki eteryczne mogą transpirować z powierzchni roślin, co sprawia, że do obrażeń może dojść nawet bez bezpośredniego kontaktu z rośliną.

Jaki wpływ ma występowanie barszczu Sosnowskiego na inwestycję? 

• Aspekt BHP – konieczność zapewnienia bezpieczeństwa pracowników podczas prowadzenia prac budowlanych oraz osobom postronnym przebywającym na terenie budowy. 
• Aspekt wizualny – w zależności od planu zagospodarowania terenu oraz projektu zieleni trzeba wziąć pod uwagę możliwe intensywne rozprzestrzenianie się rośliny inwazyjnych oraz konieczność ich ostatecznej utylizacji razem w warstwa wierzchnią gleby zawierającej nasiona rośliny inwazyjnej (a więc zniszczenia wykonanych nasadzeń). 

• Aspekt formalny – konieczność usunięcia IGO z terenu inwestycji po wprowadzeniu do rejestru IGO (jeśli IGO z terenu inwestycji występuje w rejestrze, zdecydowanie lepiej usuwać barszcz przed lub na początku okresu wegetacyjnego roślin ze względów ekonomicznych i logistycznych). 

Metody zwalczania barszczu Sosnowskiego 

W przypadku terenów inwestycyjnych rekomendujemy stosowanie metod o wysokiej efektywności, ukierunkowanych na trwała eliminację, takich jak metody agrotechniczne o charakterze powierzchniowym, które skutkują jednoczesną eliminacją wszystkich osobników, niezależnie od ich fazy wzrostu. Jeśli metoda ta jest połączona z utylizacją warstwy powierzchniowej gleby z nasionami z obszarze występowania osobników zeszłorocznych – znacząco ograniczania wyrastanie nowych osobników z tzw. glebowego banku nasion na terenie inwestycji. Metoda może być połączona z wysiewem niskich traw i dostosowana do projektu zieleni na terenie Inwestycji. 

Należy pamiętać, że dobór metody musi uwzględniać specyfikę terenu, wymagania Inwestora oraz przepisy (szczególnie w przypadku stosowania herbicydów) – podobnie jak w remediacji rekomendujemy stosowanie kombinacji metod w zależności od powierzchni, rozproszenia osobników, dostępności terenu dla maszyn, warunków glebowych, charakterystyki terenu (np. występowania gatunków chronionych), fazy wzrostu rośliny, możliwości zagospodarowania biomasy, sposobu utylizacji biomasy oraz gleby z nasionami. 

Wszystkie prace powinny być wykonywane przez wykwalikowany zespół przygotowany do pracy z roślinami toksycznymi oraz poprzedzone wizją lokalną specjalisty ds. ochrony środowiska lub biologa/botanika. 

Jeśli podejrzewasz, że na terenie inwestycji występuje barszcz Sosnowskiego: 

• potwierdź przynależność gatunkową występujących roślin oraz określ zasięg ich występowania (i stwierdzenia czy zasięg nie pokrywa się z obszarem chronionym lub obszarem przeznaczonym do remediacji), 

• skontaktuj się ze specjalistami w zakresie zwalczania roślin inwazyjnych, w tym barszczu Sosnowskiego, 

• dobierz optymalna metodę usunięcia lub ograniczenia rozprzestrzeniania się roślin z uwzględnieniem odpowiedniego BHP i specyfiki inwestycji, 

• lub skontaktuj się z nami – zaproponujemy kompleksowe rozwiązanie. Wykonujemy ekspertyzy klasyfikujące odpad zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska oraz dyrektywami unijnymi.

Na kim spoczywa obowiązek usuwania barszczu Sosnowskiego na obszarze inwestycji? 

Według ustawy z dnia 11 sierpnia 2021 r. o gatunkach obcych (Dz. U. poz. 1718), w przypadku IGO rozprzestrzenionego na szeroką skalę na terenie inwestycji, za likwidację barszczu Sosnowskiego odpowiada: 

• zarządca nieruchomości na nieruchomości stanowiącej własność Skarbu Państwa oraz na nieruchomości stanowiącej własność państwowej osoby prawnej,  

• podmiot władający będący osobą fizyczną albo inną niż państwowa osobą prawną, albo inną niż państwowa jednostką organizacyjną na nieruchomości, którą włada, 

• właściwy wójt, burmistrz albo prezydent miasta na pozostałych obszarach.