Nowe prawo budowlane – konsekwencje zmian dla projektantów geotechnicznych

Najnowsza nowelizacja prawa budowlanego wchodzi w życie 19 września 2020. Jedną z najważniejszych zmian jest wprowadzenie podziału projektu budowlanego na trzy zasadnicze części. Dla dwóch z nich ustawa wprost wymienia wymagania dotyczące geotechnicznych opracowań projektowych, tj.:

• projekt architektoniczno-budowlany, w którym będzie znajdowała się opinia geotechniczna, oraz informacja o sposobie posadowienia obiektu budowlanego,
• projekt techniczny obejmujący w zależności od potrzeb – dokumentację geologiczno-inżynierską lub geotechniczne warunki posadowienia obiektów budowlanych (GWPOB).

W związku z powyższym został przygotowany projekt nowego rozporządzenia w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego, który jest aktualnie poprawiany po procesie konsultacji publicznych.

Nowelizowana ustawa Prawo Budowalne przewiduje, że bez względu na poziom kompleksowości zagadnienia geotechnicznego, w przypadku każdej inwestycji powstanie projekt architektoniczno-budowlany, w którym zawarta będzie opinia geotechniczna (znana z przepisów dotychczasowych) a także, co jest nowym wymaganiem, informacja o sposobie posadowienia obiektu budowlanego. Opinia geotechniczna precyzuje istniejące rozporządzenie dotyczące GWPOB. Dodatkowo ustawa, wymagać będzie wykonania projektu technicznego obejmującego, w zależności od potrzeb, dokumentację geologiczno-inżynierską lub geotechniczne warunki posadowienia obiektów budowlanych. Potrzeby te sprecyzowane będę nadal w aktach wykonawczych w tym przypadku w niezmienionym rozporządzeniu o GWPOB.

Projekt nowego rozporządzenia w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego powtarza te same zapisy w zakresie opinii geotechnicznej oraz informacji o sposobie posadowienia obiektu budowlanego umieszczanych w każdym przypadku w projekcie architektoniczno-budowlanym. Nieco bardziej szczegółowe informacje dotyczą projektu technicznego. Ponownie pojawia się określenie „w zależności od potrzeb” w odniesieniu do:

• geotechnicznych warunków i sposób posadowienia obiektu,
• sposobu zabezpieczenia przed wpływami eksploatacji górniczej,
• dokumentacji geologiczno-inżynierskiej.

Nowymi wymaganiami jest zarówno określanie sposobu zabezpieczenia przed wpływami eksploatacji górniczej oraz precyzowanie „sposobu” posadowienia obiektu budowlanego, co może być rozumiane jako konieczność stworzenia odrębnego dokumentu.

Aby przygotować projekt geotechniczny, należy spełnić wymagania określone w przepisach prawa. Rozporządzenie o geotechnicznych warunkach posadowienia obiektów budowlanych precyzuje następujące wymagania uporządkowane poniżej pod względem merytorycznym.

Warunki gruntowe i badania geotechniczne:

• geotechniczne warunki posadawiania ustala się o bieżące i archiwalne wyniki badań geotechnicznych gruntu i analizę danych archiwalnych,
• warunki gruntowe dzielą się na: proste, złożone, skomplikowane,
• badania geotechniczne gruntu i ich zakres ustala się w zależności od kategorii geotechnicznej obiektu budowlanego.

Kategoria geotechniczna:

• kategorię geotechniczną ustala Projektant na podstawie badań geotechnicznych, ważna jest wtedy opinia geotechniczna,
• kategoria geotechniczna (1, 2 lub 3) zależy od stopnia skomplikowania warunków gruntowych i konstrukcji obiektu budowlanego,
• po stwierdzeniu innych od przyjętych w badaniach warunków geotechnicznych gruntu projektant obiektu budowlanego zmienia jego kategorię geotechniczną.

Geotechniczne warunki posadowienia przedstawia się w zależności od zaliczenia obiektu budowlanego do odpowiedniej kategorii geotechnicznej w formie:

• opinia geotechniczna wymagana dla wszystkich kategorii geotechnicznych, w której ustala się przydatność gruntów na potrzeby budownictwa oraz wskazuje kategorię geotechniczną obiektu budowlanego,
• dokumentacja badań podłoża gruntowego i projektu geotechnicznego obowiązującego dla obiektów budowlanych drugiej i trzeciej kategorii geotechnicznej.

Dodatkowo przygotowuje się dokumentację geologiczno-inżynierską w przypadku obiektów budowlanych trzeciej kategorii geotechnicznej oraz w złożonych warunkach gruntowych drugiej kategorii zgodnie z wymaganiami ustawy Prawo Geologiczne i Górnicze.

Tym samym rozporządzenie nakazuje obowiązkowe stosowanie Eurocodu 7 oraz ustawy Prawo Geologiczne i Górnicze jedynie dla obiektów 2 i 3 kategorii geotechnicznej. Dodatkowo rozporządzenie precyzuje listę 10-ciu punktów wymaganych przy ustalaniu geotechnicznych warunków posadawiania bez względu na ich formę przedstawienia (opinia geotechniczna  lub projekt geotechniczny).  Niektóre punkty, w zależności od świadomej decyzji projektanta, mogą zostać pominięte z uwagi na brak ich adekwatności do danego projektu budowlanego.

Z punktu widzenia ryzyka budowlanego, projektant powinien w każdym przypadku, chociaż w minimalnym stopniu, odnieść się przy określaniu geotechnicznych warunków posadowienia do następujących kwestii:

• zaliczenia obiektu budowlanego do odpowiedniej kategorii geotechnicznej,
• przydatności gruntów na potrzeby budownictwa,
• określenia nośności, przemieszczeń i ogólnej stateczności podłoża gruntowego,
• oceny wzajemnego oddziaływania wód gruntowych i obiektu budowlanego,
• zaprojektowania odwodnień budowlanych,
• oceny ryzyka wystąpienia zanieczyszczenia podłoża gruntowego.

Podstawowe zasady projektowania geotechnicznego zdefiniowane w Eurocodzie 7 także zakładają precyzowanie kategorii geotechnicznej 1, 2 lub 3. Przed wykonaniem badania geotechnicznego zaleca się wstępnie zaklasyfikować obiekt do odpowiedniej kategorii geotechnicznej, zaś w każdym stadium projektowania i wykonywania obiektu zaleca się sprawdzać zasadność kategorii, a w razie konieczności należy ją zmienić. Warunki gruntowe zostały podzielone na proste, złożone, skomplikowane.

Eurocod 7 dzieli badania geotechniczne gruntu na badania wstępne oraz badania do celów projektowych opisywane w dokumentacji badań podłoża gruntowego. Projekt geotechniczny powinien zawierać wyprowadzone parametry gruntu przyjęte do obliczeń, sytuacje obliczeniowe, procedurę projektową i wyniki.

W aktualnych przepisach zastosowano znaną z Eurocodu 7 metodę określania kategorii geotechnicznej. Precyzuje się ją w opinii geotechnicznej wymaganej przez prawodawcę dla wszystkich obiektów budowalnych. Opinia geotechniczna określa kategorie na podstawie badań archiwalnych lub wstępnych, które jak możemy domniemywać powinny znaleźć się w tejże opinii geotechnicznej.  Niezależnie od tego prawo wymagać będzie sprawdzania dodatkowych warunków lub przygotowywania dodatkowych opracowań, które w większości nie byłyby potrzebne, gdyby zastosować wprost procedury jakie w Eurocodzie 7 są już przewidziane i dokumentowane w dokumentacji badań podłoża gruntowego oraz projekcie geotechnicznym. Aktualnie stosowania Eurocodu wymaga się jedynie dodatkowo dla 2 i 3 kategorii.

Za dodatkowe lub zamienne wymagania można uznać wymóg sporządzania opinii geotechnicznej, informacji o sposobie posadowienia obiektu budowlanego, sposobu posadowienia obiektów budowlanych, sposobu zabezpieczenia przed wpływami eksploatacji górniczej oraz dokumentacji geologiczno-inżynierskiej.

Prawodawca nie był wstanie zharmonizować wymagań wynikających z nowelizowanej ustawy Prawo Budowlane, Eurocodu 7, rozporządzenia o GWPOB, Ustawy Prawo Geologiczne i Górnicze czy Ustawy Prawo Ochrony Środowiska  (w odniesieniu do stopnia zanieczyszczenia podłoża gruntowego). Przepisy nie precyzują zawsze czy wymagane opracowania muszą znaleźć się w oddzielnych dokumentach i czy mogą zostać zawarte w jednym opracowaniu. W przypadku dokumentacji geologiczno-inżynierskiej i dokumentacji badań podłoża gruntowego logicznym byłoby wymaganie wyłącznie jednego dokumentu spełniającego wymagania obu ustaw.

W polskiej praktyce często tworzone są dwa prawie identyczne dokumenty z innymi nagłówkami, co niewątpliwie wiąże się z historią długoletnich sporów kompetencyjnych pomiędzy geologami, a projektantami obiektów budowlanych specjalizujących się w geotechnice. Trudno oprzeć się wrażeniu, że prawodawca mógłby w każdym wypadku wymagać wprost stosowania Eurocodu, który mimo wad zawiera bardziej spójną i logiczną procedurę niż ta jaka wyłania się z całokształtu przepisów po zmianach ustawy Prawo Budowalne. Dodatkowe warunki mogłyby zostać ograniczone jedynie do wyjątkowych sytuacji, które w Eurocodzie nie są wprost opisane.

Powstałe przepisy zaczynają się wzajemnie nakładać i zazębiać, są często mało spójne i trudne do zrozumienia dla przeciętnego projektanta nie będącego prawnikiem, dlatego w celu wizualizacji wymagane opracowania zestawiono w tabeli poniżej:

Aktualne rozporządzanie w sprawie ustalania geotechnicznych warunków posadawiania obiektów budowlanych jest niewątpliwie oparte na idei zaczerpniętej z Eurocodu 7 i wprost go przywołuje dla wybranych sytuacji. Należy oczekiwać jego aktualizacji najpóźniej po wejściu w życie nowej wersji Eurocodu 7.  Projekt nowej normy przewiduje zmiany w zakresie podstawowych koncepcji, zmieniając założenia dotyczące określania warunków gruntowych i skomplikowania konstrukcji, klasyfikując je do jednej z trzech „Geotechnical Complexity Class”.  W praktyce oznacza to, iż dotychczasowa „kategoria geotechniczna” będzie nazwana „kategorią złożoności geotechnicznej”. Sformułowanie  “Geotechnical Category” – kategoria geotechniczna będzie dodatkowo zależała od klasy konsekwencji zniszczenia związanej z możliwością potencjalnego zniszczenia projektowanej  konstrukcji.

Możemy zatem mieć nadzieję, iż przy tej okazji prawodawca podejmie próbę uporządkowania nomenklatury stawiając na pierwszym miejscy jakość i przejrzystość procesu budowalnego nie zaś tworzenie dodatkowych dokumentacji w formie drukowanej zwanej potocznie „makulaturą” – coraz bardziej niepotrzebną w dobie powszechnej digitalizacji. Fakt ten ma istotne znaczenie dla projektowania geotechnicznego, które wiążę się z największą ilością niewiadomych i ryzkami nie spotykanymi w przypadku samej konstrukcji obiektów. Zminimalizowanie ilości opracowań i uelastycznienie procesu będzie zgodne z ideą projektowania aktywnego sprecyzowaną w Eurocodzie i sprawdzoną w praktyce inżynierskiej. Dobrym krokiem do tego byłoby zaangażowanie w proces tworzenia prawa ekspertów biorących udział w międzynarodowych pracach normalizacyjnych, mających bezpośredni i stały kontakt z projektowaniem geotechnicznym.