Nowe prawo budowlane oraz rozporządzenie w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego – konsekwencje zmian dla projektantów geotechnicznych
Piotr Kanty, Rafał Hałabura, Jakub Saloni, REMEA Sp. z o.o.
W Polsce proces projektowania geotechnicznego opisany jest w kliku różnych przepisach. Zachodzące zmiany, w tym najnowsza nowelizacja Prawo Budowlane i rozporządzenia w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego, wprowadzają kolejne doprecyzowania i wymagania. Mimo pozytywnego efektu podniesienia nacisku prawodawcy na ryzyka geotechniczne, powstała procedura staje się coraz bardziej skomplikowana i niezrozumiała dla przeciętnego projektanta. Prawodawca tworząc przepisy wzorował się na idei sprecyzowanej w aktualizowanych obecnie Eurocodach. Niestety ustalając stosunkowo dużą listę obowiązków związanych z tworzeniem kolejnej ilości dokumentów, tworzy proces znacznie bardziej sztywny i mniej uznaniowy niż przewidują normatywy europejskie.
Nowelizacja przepisów
Najnowsza nowelizacja prawa budowlanego wchodzi w życie 19 września 2020. Jedną z najważniejszych zmian jest wprowadzenie podziału projektu budowlanego na trzy zasadnicze części. Dla dwóch z nich ustawa wprost wymienia wymagania dotyczące geotechnicznych opracowań projektowych, tj.:
- projekt architektoniczno-budowlany, w którym będzie znajdowała się opinia geotechniczna, oraz informacja o sposobie posadowienia obiektu budowlanego,
- projekt techniczny obejmujący w zależności od potrzeb – dokumentację geologiczno-inżynierską lub geotechniczne warunki posadowienia obiektów budowlanych (GWPOB).
W związku z powyższym został przygotowany projekt nowego rozporządzenia w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego, który jest aktualnie poprawiany po procesie konsultacji publicznych.
Nowelizowana ustawa Prawo Budowalne przewiduje, że bez względu na poziom kompleksowości zagadnienia geotechnicznego, w przypadku każdej inwestycji powstanie projekt architektoniczno-budowlany, w którym zawarta będzie opinia geotechniczna (znana z przepisów dotychczasowych) a także, co jest nowym wymaganiem, informacja o sposobie posadowienia obiektu budowlanego. Opinia geotechniczna precyzuje istniejące rozporządzenie dotyczące GWPOB. Dodatkowo ustawa, wymagać będzie wykonania projektu technicznego obejmującego, w zależności od potrzeb, dokumentację geologiczno-inżynierską lub geotechniczne warunki posadowienia obiektów budowlanych. Potrzeby te sprecyzowane będę nadal w aktach wykonawczych w tym przypadku w niezmienionym rozporządzeniu o GWPOB.
Projekt nowego rozporządzenia w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego powtarza te same zapisy w zakresie opinii geotechnicznej oraz informacji o sposobie posadowienia obiektu budowlanego umieszczanych w każdym przypadku w projekcie architektoniczno-budowlanym. Nieco bardziej szczegółowe informacje dotyczą projektu technicznego. Ponownie pojawia się określenie „w zależności od potrzeb” w odniesieniu do:
- geotechnicznych warunków i sposób posadowienia obiektu,
- sposobu zabezpieczenia przed wpływami eksploatacji górniczej,
- dokumentacji geologiczno-inżynierskiej.
Nowymi wymaganiami jest zarówno określanie sposobu zabezpieczenia przed wpływami eksploatacji górniczej oraz precyzowanie „sposobu” posadowienia obiektu budowlanego, co może być rozumiane jako konieczność stworzenia odrębnego dokumentu.
Wymagania wynikające z rozporządzenia w sprawie GWPOB
Aby przygotować projekt geotechniczny, należy spełnić wymagania określone w przepisach prawa. Rozporządzenie o geotechnicznych warunkach posadowienia obiektów budowlanych precyzuje następujące wymagania uporządkowane poniżej pod względem merytorycznym.
Warunki gruntowe i badania geotechniczne:
- geotechniczne warunki posadawiania ustala się o bieżące i archiwalne wyniki badań geotechnicznych gruntu i analizę danych archiwalnych,
- warunki gruntowe dzielą się na: proste, złożone, skomplikowane,
- badania geotechniczne gruntu i ich zakres ustala się w zależności od kategorii geotechnicznej obiektu budowlanego.
Kategoria geotechniczna:
- kategorię geotechniczną ustala Projektant na podstawie badań geotechnicznych, ważna jest wtedy opinia geotechniczna,
- kategoria geotechniczna (1, 2 lub 3) zależy od stopnia skomplikowania warunków gruntowych i konstrukcji obiektu budowlanego,
- po stwierdzeniu innych od przyjętych w badaniach warunków geotechnicznych gruntu projektant obiektu budowlanego zmienia jego kategorię geotechniczną.
Geotechniczne warunki posadowienia przedstawia się w zależności od zaliczenia obiektu budowlanego do odpowiedniej kategorii geotechnicznej w formie:
- opinia geotechniczna wymagana dla wszystkich kategorii geotechnicznych, w której ustala się przydatność gruntów na potrzeby budownictwa oraz wskazuje kategorię geotechniczną obiektu budowlanego,
- dokumentacja badań podłoża gruntowego i projektu geotechnicznego obowiązującego dla obiektów budowlanych drugiej i trzeciej kategorii geotechnicznej.
Dodatkowo przygotowuje się dokumentację geologiczno-inżynierską w przypadku obiektów budowlanych trzeciej kategorii geotechnicznej oraz w złożonych warunkach gruntowych drugiej kategorii zgodnie z wymaganiami ustawy Prawo Geologiczne i Górnicze.
Tym samym rozporządzenie nakazuje obowiązkowe stosowanie Eurocodu 7 oraz ustawy Prawo Geologiczne i Górnicze jedynie dla obiektów 2 i 3 kategorii geotechnicznej. Dodatkowo rozporządzenie precyzuje listę 10-ciu punktów wymaganych przy ustalaniu geotechnicznych warunków posadawiania bez względu na ich formę przedstawienia (opinia geotechniczna lub projekt geotechniczny). Niektóre punkty, w zależności od świadomej decyzji projektanta, mogą zostać pominięte z uwagi na brak ich adekwatności do danego projektu budowlanego.
Z punktu widzenia ryzyka budowlanego, projektant powinien w każdym przypadku, chociaż w minimalnym stopniu, odnieść się przy określaniu geotechnicznych warunków posadowienia do następujących kwestii:
- zaliczenia obiektu budowlanego do odpowiedniej kategorii geotechnicznej,
- przydatności gruntów na potrzeby budownictwa,
- określenia nośności, przemieszczeń i ogólnej stateczności podłoża gruntowego,
- oceny wzajemnego oddziaływania wód gruntowych i obiektu budowlanego,
- zaprojektowania odwodnień budowlanych,
- oceny ryzyka wystąpienia zanieczyszczenia podłoża gruntowego.
Wymagania wynikające z Eurocodu7
Podstawowe zasady projektowania geotechnicznego zdefiniowane w Eurocodzie 7 także zakładają precyzowanie kategorii geotechnicznej 1, 2 lub 3. Przed wykonaniem badania geotechnicznego zaleca się wstępnie zaklasyfikować obiekt do odpowiedniej kategorii geotechnicznej, zaś w każdym stadium projektowania i wykonywania obiektu zaleca się sprawdzać zasadność kategorii, a w razie konieczności należy ją zmienić. Warunki gruntowe zostały podzielone na proste, złożone, skomplikowane.
Eurocod 7 dzieli badania geotechniczne gruntu na badania wstępne oraz badania do celów projektowych opisywane w dokumentacji badań podłoża gruntowego. Projekt geotechniczny powinien zawierać wyprowadzone parametry gruntu przyjęte do obliczeń, sytuacje obliczeniowe, procedurę projektową i wyniki.
Komentarz dotyczący nowoprojektowanego stanu prawnego
W aktualnych przepisach zastosowano znaną z Eurocodu 7 metodę określania kategorii geotechnicznej. Precyzuje się ją w opinii geotechnicznej wymaganej przez prawodawcę dla wszystkich obiektów budowalnych. Opinia geotechniczna określa kategorie na podstawie badań archiwalnych lub wstępnych, które jak możemy domniemywać powinny znaleźć się w tejże opinii geotechnicznej. Niezależnie od tego prawo wymagać będzie sprawdzania dodatkowych warunków lub przygotowywania dodatkowych opracowań, które w większości nie byłyby potrzebne, gdyby zastosować wprost procedury jakie w Eurocodzie 7 są już przewidziane i dokumentowane w dokumentacji badań podłoża gruntowego oraz projekcie geotechnicznym. Aktualnie stosowania Eurocodu wymaga się jedynie dodatkowo dla 2 i 3 kategorii.
Za dodatkowe lub zamienne wymagania można uznać wymóg sporządzania opinii geotechnicznej, informacji o sposobie posadowienia obiektu budowlanego, sposobu posadowienia obiektów budowlanych, sposobu zabezpieczenia przed wpływami eksploatacji górniczej oraz dokumentacji geologiczno-inżynierskiej.
Prawodawca nie był wstanie zharmonizować wymagań wynikających z nowelizowanej ustawy Prawo Budowlane, Eurocodu 7, rozporządzenia o GWPOB, Ustawy Prawo Geologiczne i Górnicze czy Ustawy Prawo Ochrony Środowiska (w odniesieniu do stopnia zanieczyszczenia podłoża gruntowego). Przepisy nie precyzują zawsze czy wymagane opracowania muszą znaleźć się w oddzielnych dokumentach i czy mogą zostać zawarte w jednym opracowaniu. W przypadku dokumentacji geologiczno-inżynierskiej i dokumentacji badań podłoża gruntowego logicznym byłoby wymaganie wyłącznie jednego dokumentu spełniającego wymagania obu ustaw.
W polskiej praktyce często tworzone są dwa prawie identyczne dokumenty z innymi nagłówkami, co niewątpliwie wiąże się z historią długoletnich sporów kompetencyjnych pomiędzy geologami, a projektantami obiektów budowlanych specjalizujących się w geotechnice. Trudno oprzeć się wrażeniu, że prawodawca mógłby w każdym wypadku wymagać wprost stosowania Eurocodu, który mimo wad zawiera bardziej spójną i logiczną procedurę niż ta jaka wyłania się z całokształtu przepisów po zmianach ustawy Prawo Budowalne. Dodatkowe warunki mogłyby zostać ograniczone jedynie do wyjątkowych sytuacji, które w Eurocodzie nie są wprost opisane.
Powstałe przepisy zaczynają się wzajemnie nakładać i zazębiać, są często mało spójne i trudne do zrozumienia dla przeciętnego projektanta nie będącego prawnikiem, dlatego w celu wizualizacji wymagane opracowania zestawiono w tabeli poniżej:
Aktualne rozporządzanie w sprawie ustalania geotechnicznych warunków posadawiania obiektów budowlanych jest niewątpliwie oparte na idei zaczerpniętej z Eurocodu 7 i wprost go przywołuje dla wybranych sytuacji. Należy oczekiwać jego aktualizacji najpóźniej po wejściu w życie nowej wersji Eurocodu 7. Projekt nowej normy przewiduje zmiany w zakresie podstawowych koncepcji, zmieniając założenia dotyczące określania warunków gruntowych i skomplikowania konstrukcji, klasyfikując je do jednej z trzech „Geotechnical Complexity Class”. W praktyce oznacza to, iż dotychczasowa „kategoria geotechniczna” będzie nazwana „kategorią złożoności geotechnicznej”. Sformułowanie “Geotechnical Category” – kategoria geotechniczna będzie dodatkowo zależała od klasy konsekwencji zniszczenia związanej z możliwością potencjalnego zniszczenia projektowanej konstrukcji.
Możemy zatem mieć nadzieję, iż przy tej okazji prawodawca podejmie próbę uporządkowania nomenklatury stawiając na pierwszym miejscy jakość i przejrzystość procesu budowalnego nie zaś tworzenie dodatkowych dokumentacji w formie drukowanej zwanej potocznie „makulaturą” – coraz bardziej niepotrzebną w dobie powszechnej digitalizacji. Fakt ten ma istotne znaczenie dla projektowania geotechnicznego, które wiążę się z największą ilością niewiadomych i ryzkami nie spotykanymi w przypadku samej konstrukcji obiektów. Zminimalizowanie ilości opracowań i uelastycznienie procesu będzie zgodne z ideą projektowania aktywnego sprecyzowaną w Eurocodzie i sprawdzoną w praktyce inżynierskiej. Dobrym krokiem do tego byłoby zaangażowanie w proces tworzenia prawa ekspertów biorących udział w międzynarodowych pracach normalizacyjnych, mających bezpośredni i stały kontakt z projektowaniem geotechnicznym.